آشنایی با مشخصات گل زنبق : راهنمای نگهداری و خشک کردن آن

مشخصات گل زنبق و انواع کاربردهای آن

• نام لاتین : Dwarf iris
• نام علمی : Iris reticulate
• تیره : زنبقیان
• سرده : زنبق
• خاستگاه : اروپا ، خاورمیانه و شمال آفریقا ، آسیا و سرتاسر آمریکای شمالی

زنبق یکی از زیباترین گل هاست که در تزیینات و گل آرایی ها به فراوانی استفاده می شود. زنبق علاوه بر زیبایی خواص بسیار مفیدی هم دارد. این خواص باعث شده که از گل زنبق برای تهیه چای و دمنوش های مختلف استفاده شود. این گل را می توان در باغچه و یا گلدان نگهداری کرد. گل زنبق بنفش و گل زنبق زرد دو رنگ پرطرفدار از انواع گل زنبق هستند.

معرفی و گیاه شناسی گل زنبق

زنبق که در انگلیسی با نام Dwarf iris شناخته می شود، گیاهی چند ساله است که حدود ۳۰۰ گونه داشته و در نیمکره شمالی پراکنده اند. هر گل ۶ عدد گلبرگ ، ۳ عدد پرچم و ۳ عدد برچه دارد. در واقع گل دو جنسی است و هم پرچم و هم برچه روی یک گل دیده می شود. برگ ها غالبا شمشیری، درون یکدیگر و تا حدی از اواسط تا شده است. ارتفاع زنبق بین ۲۰ تا ۵ سانتی متر متغیر است.

گل های زنبق دارای ۳ قطعه پایینی که آویز و سه قطعه بالایی به صورت ایستاده به عنوان درفش شناخته می شوند. دامنه تغییرات رنگ گل زنبق شامل سفید، صورتی کم رنگ، آبی، بنفش، ارغوانی کم رنگ، قرمز، نارنجی و زرد است.

از نظر اندام های گیاهی دو نوع زنبق داریم. نوع اول که زنبق ریزوم دار است، جهت کاشت در گلدان و باغچه به کار می رود و نوع دوم که سوخ دار ( پیاز ) نام دارند، برای مصارف گل به صورت بریدنی استفاده می شوند و استفاده تجاری دارند. زنبق از اواسط بهار تا اوایل تابستان گلدهی دارد.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل بابونه : راهنمای نگهداری و خشک کردن

زیستگاه گل زنبق کجاست؟

ما در اینجا به ۱۰ مکانی که زنبق های معرف داشته و در رشد و پرورش گیاه زنبق سرآمد هستند خواهیم پرداخت :

• این گونه ها همه بومی جنوب فرانسه، پرتغال، اسپانیا، شمال و شمال غربی آفریقا و مراکش است.
• دو زنبق پاکوتاه آیریس رتیکولاتا و آیریس دنفوردا به ترتیب بومی کوه های قفقاز و شرق آسیا است.
• زنبق انگلیسی در رشته کوه های موجود در مرز فرانسه و اسپانیا یافت می شود.
• آیریس سیبریکا یا زنبق اسپانیایی بومی مرکز و جنوب اروپا، الجزایر و ایران است.
• آیریس انساتا یا زنبق ژاپنی در ژاپن یافت شده است همچنین در کره و چین. منشأ دقیق آیریس جرمنیکا“ نامعلوم است.
• ممکن است بومی مدیترانه یا یک هیبرید بارور باشد. زنبق در گلخانه به عنوان گل شاخه بریده و گیاه گلدانی پرورش می یابد. در مزرعه به عنوان گل شاخه بریده یا در باغچه به عنوان یک گیاه چند ساله محبوب و رایج استفاده می شود. سوخ های آیریس هالاندیکا به وسیله میلیون ها نفر در سراسر جهان به عنوان گل شاخه بریده پرورش می یابد.
• در مناطق گرم و خشک در مدار ۸ تا ۱۰ که خاک به طور عمیقی یخ نمی زند. آن ها ممکن است در باغچه به صورت چند ساله باشند. پیازهای آیریس رتیکولاتا و آیریس دنفوردا به طور معمول به عنوان گونه های گلدانی هستند. آیریس سیبریکا همچنین می تواند در مدار ۳ تا ۹ به عنوان گل شاخه بریده به طور اقتصادی در فضای باز پرورش یابد. در باغ، آیریس زیفیودزا در مدار ۶ تا ۹، آیریس سیبریکادر مدار ۳ تا ۹ امکان دارد قادر به رشد کردن باشند و آیریس انساتا در مدار ۴ تا ۹ رشد کرده و یک گل شاخه بریده ارزشمند در روز کودک در ژاپن است.

• متاسفانه رقم های جید کمی معرفی می شود. هجده رقم زنبق هلندی معمولا در گلخانه پرورش می یابند. دکتر هرتوگ یک رقم برای آیریس دنفورداو سه رقم برای آیریس رتیکولاتا معرفی کرد. بعضی کاتالوگ های حرف های ۲۰۰ رقم یا بیشتر برای آیریس زیفیودز، آیریس سوریا”، آیریس سیبریکا معرفی کردند. سالانه هزار رقم جدید از ایریس جرمنیکادر سراسر جهان معرفی می شود.
• زنبق های ریش دار : از جمله زنبق هایی که بسیار مورد توجه قرار می گیرند زنبق های ریش دار هستند که اکثرا به گونه آیریس جرمنیکا ( زنبق های آلمانی ) تعلق دارند. این زنبق ها تنوع بسیار دارند و به همین دلیل آنان را با توجه به طول و ارتفاعی که دارند در چند گروه قرار می دهند.
• علاوه بر واژه زنبق های آلمانی، گروه دیگری از زنبق ها نیز وجود دارند به نام زنبق آلمانی داچه می شود. اما تفاوت این دو گروه در این است که زنبق آلمانی ریزوم دار هستند اما زنبق آلمانی داچ پیازدار هستند. دلیل نامگذاری زنبق آلمانی این است که آنان از گونه آیریس جرمنیکا منشأ گرفته اند اما دلیل نامگذاری زنبق آلمانی داچ این است که این زنبق ها توسط اصلاح گران آلمانی با استفاده از دو گونه آیریس تیگیتانا و آیریس زیفیوم تولید و ارائه شده اند.

انواع گل زنبق و فصل گلدهی آن

الف ) زنبق های ریزوم دار :

این دسته شامل موارد زیر هستند :

• زنبق های ریش دار ( Bearded یا Pogon Iris )

ویژگی این زنبق ها این است که دارای خط برجسته ای به صورت کرک در وسط آویزها می باشند. مهم ترین گونه این دسته، زنبق آلمانی ( I. germanica ) است. این گونه گیاه به سرما و خشکی مقاوم است. برگ های آن خنجری شکل و در نقاط گرم به صورت همیشه سبز دیده می شود.

ارتفاع آن به ۲۰ تا ۵۰ سانتی متر می رسد. رنگ گل بنفش، زرد، قرمز و صورتی است. از ارقام پابلند، گاهی به عنوان گل بریدنی استفاده می شود. گلدهی در اواسط بهار و اوایل تابستان بوده و ممکن است دو بار در سال یعنی در بهار و پاییز گل بدهد. پس از گلدهی با ریزوم افزایش می یابد.

از دیگر گونه های زنبق ریش دار می توان I. pumila و I. Susiana ( زنبق شوش ) را نام برد که در بهار گل می دهند. زنبق شوش دارای گل سیاه و دیگر رنگ های حزن انگیز است که به این دلیل گاهی به آن زنبق عزا نیز می گویند. در واقع دارای گلبرگ های خاکستری با رگه های ارغوانی تیره، لکه های سیاه و ریش های ارغوانی است. I. pumila  بسیار کوتاه است و گاهی به آن زنبق پاکوتاه می گویند.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل همیشه بهار : راهنمای نگهداری و خشک کردن

زنبق ریش دار

• زنبق بی ریش  Apogon یا ( Beardless )

در این نوع زنبق ها سطح آویزها صاف و بدون کرک است. برگ ها نازک و باریک و شبیه برگ گندمیان است. ارتفاع از ۳۰ تا ۱۲۰ سانتی متر متغیر است. از گونه های مهم آن زنبق سیبری (I. sibirica) است.

زنبق بی ریش

• زنبق تاج دار ( Crested Iris )

از ویژگی های این نوع زنبق این است که در وسط آویزها، در جایی که زنبق های ریش دار، دارای ریش هستند، این گل ها مزین به یک تاج بوده و رنگی متفاوت با رنگ زمینه گلبرگ دارند. این گروه بومی مناطق نیمه گرمسیری هستند ولی برخی از گونه های آن به سرما مقاومند.

از گونه های معروف این گروه می توان I. japonica ( زنبق ژاپنی ) و I. cristata را نام برد. این ۲ گونه سرما را تحمل می کنند. زنبق ژاپنی در فصل تابستان گل می دهد و در مناطق خشک رشد خوبی دارد. ارتفاع آن حدود ۶۰ سانتی متر، گل ها درشت و بنفش رنگ با حواشی بریده و تاج کاسبرگ، نارنجی است.

I. cristata کوتاه قد بوده و بلندی بوته آن ۸-۷ سانتی متر است. گل های آن آبی رنگ و روی آویز های آن تاجی به رنگ زرد یا نارنجی دیده می شود.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گیاه سیاه دانه : راهنمای نگهداری و خشک کردن

زنبق تاج دار

ب ) زنبق های سوخ دار :

زنبق های سوخ دار به ۳ گروه Juno ، Reticulata و Xiphium تقسیم می شوند. در گروه Reticulata گونه ها همگی پاکوتاه هستند. گونه های گروه Juno دارای ریشه های گوشتی دائمی بوده که حذف آن ها باعث مرگ گیاه می شود این دسته به سرما مقاوم نیستند. بنابراین در صنعت گلکاری اهمیت چندانی ندارند. بیشتر زنبق هایی که در گلکاری از آن ها استفاده می شود، از گروه Xiphium هستند.

در گلکاری، زنبق های سوخ دار به سه گروه زنبق های هلندی، انگلیسی و اسپانیایی تقسیم می شوند. از این گل ها به مقدار زیادی جهت گل بریدنی و تزئین باغچه استفاده می شود. برخی از آن ها دورگه و برخی از گونه های قدیمی به دست آمده اند.

زنبق های سوخ دار، گیاهانی دائمی با سوخ کشیده هستند که سوخ اولیه ( سوخ مادری ) آن ها در عوض یک فصل کاشت از بین می روند ولی در طول فصل یک سوخک درشت در کنار خود تولید می کنند که این سوخ تولید گل در سال آینده را تامین خواهد کرد.

1. آیریس رتیکولاتا : دارای گل هایی ارغوانی تیره و گلدهی در اوایل بهار
2. آیریس دنفوردا : دارای گل های زرد رنگ و گلدهی اوایل بهار
3. آیریس هیستروئید : دارای گل های آبی رنگ و گلدهی اوایل بهار
4. آیریس زیفیوم : دارای گل های جذابتر با گلدهی دیرتر این گروه به زنبق های اسپانیایی نیز معروف هستند.
5. آیریس زیفیودز : گل های بزرگتر دارند با گلدهی دیرتر. این گونه به زنبق های انگلیسی نیز معروف هستند.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل شقایق : راهنمای نگهداری و خشک کردن

• زنبق انگلیسی ( I. xiphioides یا I. latifolia )

برگ های نازک و پیچ خورده دارد. گل ها به رنگ بنفش، ارغوانی و سفید و گاهی دو رنگ هستند. گیاه در اواخر بهار و اوایل تابستان گل می دهد. این زنبق را در زمینی غنی از مواد آلی می کارند و در دوران فعالیت نیاز به رطوبت زیادی دارد.

زنبق انگلیسی

• زنبق اسپانیایی ( I. xiphium )

منشأ آن اسپانیا و پرتقال است. گل ها بسیار متنوع بوده، به رنگ آبی یا بنفش و به ندرت سفید یا زرد دیده می شود و روی هر یک از آویزهای آن لکه ای زرد فام به چشم می خورد. تنها تفاوت آن با I. xiphioides شکل عجیب آویزهای آن است.

تنوع رنگ های I. xiphioides بیشتر و شکل کلی آن به نسبت یکسان است. در بهار، ۲ هفته زودتر از گونه قبلی گل می دهد. سوخ ها را پس از گلدهی از خاک درآورده و در محل مناسب نگهداری می کنند.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل خشخاش : راهنمای نگهداری و تکثیر آن

زنبق اسپانیایی

• زنبق هلندی ( I. hollandica )

این زنبق حاصل تلاقی بین I. xiphium ، I. tingitana و I. lusitanica است. از نظر رنگ بسیار متنوع بوده و هر روزه رنگ های جدیدی از آن به بازار عرضه می شود. به طور معمول این نوع زنبق را پیش رس کرده و از گل بریده خارج از فصل آن استفاده می شود.

از دیگر زنبق های سوخ دار می توان I. reticulate و I. danfordia را نام برد. که از انواع پاکوتاه زنبق هستند و به دلیل جهت تزئین آپارتمان استفاده می شوند. این دو در اسفند ماه گل می دهند. سوخ این دو را در پاییز در گلدان کشت می کنند.

زنبق هلندی

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل نیلوفر مرداب : راهنمای نگهداری و خشک کردن

• زنبق شفاف  Iris pseudacorus

بلندی گیاه ۱۰ سانتی متر بوده، برگ های این گونه دارای حاشیه و رگبرگ های سفید نقره ای می باشند.

فصل گلدهی : اسفند تا اردیبهشت و در ارتفاعات بالاتر حتی در خرداد نیز گل می دهند.

• زنبق کمانی  Iris aucheri

بلندی گیاه ۳۵ سانتی متر بوده، گل های آبی کمرنگ این گونه دارای آویزهای بالدار پهن و به طول حدود ۵ سانتی متر است. برای کاشت جمعی در حاشیه ها و کاشت در باغچه های سنگی مناسب است.

فصل گلدهی : اسفند – فروردین

از زنبق های ریش دار به گروه آنکوسیلوس اشاره می گردد :

• زنبق گل درشت Iris lycotis

بلندی گیاه ۲۰ سانتی متر بوده و در سلسله کوه های زاگرس می روید.

فصل گلدهی : فروردین – اردیبهشت

• زنبق پروانه ای  Iris lineolate

بلندی گیاه ۱۵ سانتی متر بوده، در دشت های خشک و سنگلاخی و یا دامنه تپه ها در خراسان، گرگان و یا آذربایجان تا اصفهان می روید.

فصل گلدهی : فروردین – اردیبهشت

• زنبق رضائیه  Iris barnumae

بلندی گیاه ۲۰ سانتی متر بوده، این گونه ابتدا در حوالی دریاچه وان در شرق ترکیه شناسایی گردید و به دلیل تنوع رنگ، نام های مختلفی به این گونه اطلاق گردیده است.

فصل گلدهی : اردیبهشت – خرداد.

شرایط نگهداری از گل زنبق

• نور

زنبق گیاهی نور دوست است. در دوران رشد علفی نور کمتر و در دوره گلدهی باید نور کامل دریافت کند. البته نور دریافتی گیاه باید غیرمستقیم باشد تا موجب آسیب آن نشود.

• آبیاری

بهتر است خاک زنبق را مرطوب نگه دارید. البته نه این که خاک همیشه خیس و غرقاب باشد. در کل  زنبق نیاز آبی متوسط دارد و در دوره گلدهی ۲-۳ بار آبیاری در هفته کافی است.

• دما

انواع گل زنبق گیاهانی مقاوم به سرما هستند. در واقع پیازهای بالغ بعد از اتمام دوره گلدهی تحلیل می روند و گیاه پیازچه های جدید تولید می کند. بنابراین می توان در پایان فصل گلدهی، پیازها را از خاک خارج کرد و برای سال آینده نگه داشت.

زنبق هایی که ریزوم دارند نسبت به انواع پیازدار نیاز بیشتری به سرما دارند. برای کنترل کردن زمان گلدهی می توانید پیازهای زنبق را در فصل زمستان در فضای آزاد و هوای سرد قرار دهید. سپس در فصل بهار آن ها را به محیطی گرم با نور کافی منتقل کنید تا به گل بروند.

• خاک

مخلوط خاک باغچه، شن و ماسه به همراه ورمی کمپوست یا کود حیوانی خاک مناسبی برای کاشت زنبق است. برای بهتر شدن زهکشی خاک مس توانید مقداری کوکوپیت و پیت ماس هم اضافه کنید.

• کوددهی

بعد از مشاهده اولین غنچه گیاه می توانید کوددهی را آغاز کنید. به این صورت که هر دو هفته یکبار با کود npk (مثلا ۳۰-۵-۱۵ ) تغذیه کنید. کوددهی را تا پایان دوره گلدهی متوقف نکنید.

بیشتر بخوانید : تغذیه گیاهان و زمان مناسب کود دادن به گل و گیاه آپارتمانی

تکثیر انواع گل زنبق

افزایش زنبق ها عموماً از طریق تقسیم بوته پس از پایان گلدهی صورت می گیرد. همچنین با کشت بذر زنبق می توان پس از ۳ سال گل های زنبق را مشاهده نمود. روش افزایش هر یک از زنبق های ریزوم دار و سوخ دار بیشتر توضیح می دهیم …

الف ) افزایش زنبق های ریزوم دار

بوته های بزرگ چند ساله را در اواخر تابستان و اوایل پاییز پس از زرد شدن برگ ها از زمین در آورده، ریزوم ها را تقسیم کرده و هر قسمت را جداگانه در محل اصلی می کارند. اگر بخواهیم همان سال گیاه گل بدهد ریزوم ها را به قطعات بزرگ و اگر مایل باشیم ریزوم ها را بیشتر زیاد کنیم به قطعات کوچکتر تقسیم می نماییم، ولی هر قطعه ریزوم باید حداقل دارای یک نقطه رشد باشد. ریزوم ها را در عمق ۵ سانتی متری خاک می کارند. در مناطقی که هوای سرد و زمستان طولانی دارند ممکن است ریزوم ها از بین بروند.

ب ) افزایش زنبق های سوخ دار

در زنبق های سوخ دار، سوخک ها را در پاییز از سوخ مادری جداکرده و می کارند که در سال دوم و یا سال گل می دهند.

برداشت گل زنبق

گل های زنبق را زمانی که غنچه ها شروع به تغییر رنگ می کنند، برداشت می کنند که پس از چند روز در داخل آب به طور کامل شکفته می شوند.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل مینا : راهنمای نگهداری و خشک کردن

گل خشک زنبق صادراتی

امروزه کشور‌های زیادی به تولید و تکثیر گل‌ها به روش تکنولوژی های جدید روی آورده اند. مردم کشور‌های اروپایی سرانه مصرفی بالایی در مصرف گل و گیاه دارند. گل ها در اعیاد مذهبی و اجتماعی بیشتر از روز‌های معمولی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

گل خشک زنبق علاوه بر کاربرد فراوان در طب سنتی، در طراحی دکوراسیون داخلی، ساخت وسایل تزئینی و رزین هم کاربرد دارد. گل زنبق از نمونه گیاهانی است که در دنیا طرفداران زیادی به خود اختصاص داده است و خرید و فروش گل خشک زنبق سود زیادی را عاید صادرکنندگان و عمده فروشان گیاهان دارویی کرده است. جهت خرید گل خشک زنبق کلیک نمایید…

برای آشنایی بیشتر با روش های خشک کردن انواع گل ها، مقاله خشک کردن انواع گل طبیعی را مطالعه نمایید.

خواص گل زنبق

زنبق خواص بسیار مفیدی برای سلامت انسان دارد. از جمله این که بدن را سم زدایی می کند و در افزایش ادرار موثر است. ریشه آسیاب شده زنبق به همراه آب ضمادی برای درمان ناراحتی های پوستی مانند زخم و … است. چای زنبق هم فواید بسیاری دارد. این چای باعث تحریک کبد می شود و به درمان هپاتیت و یرقان کمک می کند. نوشیدن چای زنبق باعث سلامت پوست شده و در درمان آکنه موثر است. چای زنبق به کاهش وزن هم کمک می کند. یکی دیگر از خواص گل زنبق کمک به درمان دردهای روماتیسمی است.

کاشت زنبق در گلدان

اگر پیازهای زنبق را در فصل پاییز بکارید می توانید شاهد گل های زیبای آن در اواسط بهار باشید. برای کاشت زنبق این مراحل را دنبال کنید : ( جهت خرید گلدان کلیک کنید )

1. اولین مرحله تهیه پیاز زنبق است.
2. درون گلدان موردنظر مقداری خاک مناسب بریزید و پیازها را در خاک قرار دهید. نوک پیازها باید کمی بیرون از خاک قرار گرفته باشد. فاصله مناسب پیازها از هم ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر است.
3. بعد از چند روز پیازها ریشه می دهند.
4. گلدان را به خوبی آبیاری کنید و خاک را همواره مرطوب نگه دارید. گلدان را در مکانی قرار دهید که نیم سایه باشد تا گیاه به گل بنشیند. در این زمان گلدان را به مکان پرنورتر جابه جا کنید. آبیاری در این زمان باید بعد از خشک شدن رویه خاک انجام شود.
5. گل ها در مدت ۷ تا ۹ هفته به گلدهی می رسند.

نکته : هر پیاز تهیه شده فقط می تواند دو سال در خاک بماند و گلدهی داشته باشد.

گل زنبق