همه چیز درباره گل محمدی: از معرفی گیاه تا شرایط نگهداری آن

آشنایی با مشخصات گل محمدی و انواع کاربردهای آن

• خانواده : Rosaceae
• جنس : Rosa
• نام علمی : R. damascena
• نام فارسی : گل محمدی، گل سرخ، گل گلاب، گل سرخ، گل سوری، گل چای، گل سرخ صد پر
• نام عربی : ورد جوری، ورد دمشق، ورد بلدی، گل ورد، ورد الاهم
• نام انگلیسی : tag-tsi meto ، Persian rose ، monthly rose ، damask rose ، York and loncoster rose
• نام آلمانی : Roos ، Damaszenerrose
• بومی منطقه : اکثراً در آسیا، با گونه هایی در اروپا، شمال آمریکا و شمال غرب آفریقا

گل محمدی نام نوعی گل رز است که از آن گلاب می‌گیرند. این گونه از رز مقاومت بالایی در مقابل کم آبی دارد و در شهرهای بزرگ به خوبی رشد می‌کند. گل محمدی درختچه ای دارای شاخه های گل دهنده تیغ دار، استوانه‌ای شکل، بدون شیار و دارای برگ های مرکب شانه‌ای که دارای ۵-۳ برگچه متقابل دندانه دار می باشد.

رگبرگ های پشت برگ مشخص و بهم رفته، برگچه چرمی و بیضی شکل، نوک تیز به طول ۵-۳ سانتی متر، و روی برگ ها صاف و سبز و پشت آن ها سبز کمرنگ و دمگبرگ هایش خزی و نمدی است و با کرک های غده ای پوشیده شده و تا انتهای جام گل کشیده شده است.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل سینه کبکی / کشمشی : راهنمای نگهداری و خشک کردن آن

گل ها به شکل صورتی خوشرنگ با ۳۲ گلبرگ صورتی مشابه و یکدست که در اوایل صبح شروع به ظاهر شدن می‌نمایند. کاسبرگ ها به تعداد ۵ عدد که حداقل سه تای آن ها دارای زوائد بزرگی در لبه‌ها هستند. پرچم‌ها زرد رنگ به تعداد ۱۰۰ عدد در ترکیب گل وجود دارند.

میوه آن پس از ریزش گلبرگ ها گوشتی گرد و یا تخم مرغی به طول ۵/۱ سانتی متر که در داخل برجستگی کوزه‌ای شکل زیر گلبرگ ها قرار دارند. گل محمدی طیف رنگی از صورتی روشن و متوسط تا سرخ روشن دارد.

گل محمدی از تیره رزاسه و قسمت قابل مصرف آن گل و غنچه خشک یا تازه آن است. گل محمدی را طلای معطر می نامند و دلیل این نامگذاری این است که ماده اولیه ی عطرسازی در کارخانه های عطرسازی در سراسر جهان می باشد. همچنین از آن به عنوان طلای مایع نیز یاد می کنند زیرا مقدار یک کیلو از آن ارزش ۲۰ میلیون دلاری دارد.

گل محمدی بومی چه مناطقی است ؟

این گل بومی رشته کوه‌های مرکزی ایران و البرز است. گل محمدی از دیرباز در ایران کشت می شده‌است ولی از آنجایی که عصاره و گلاب آن از دمشق به اروپا می‌رفته اروپاییان آن را رز دمشقی می‌نامیدند.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل بومادران : راهنمای نگهداری و خشک کردن آن

گل محمدی در ایران

در ایران که ۱۳ گونه بومی گل محمدی وجود دارد. گل محمدی در ایران فقط یک بار در سال برداشت می‌شود، اما به دلیل چهار فصل بودن هوای ایران، می‌توان زمینه پرورش چنین گل هایی را در اکثر نقاط ایران فراهم کرد و از لحاظ علمی نیز امکان اصلاحِ عطر و اسانس آن گل ها وجود دارد. اما کشت بافت برای حفظ گونه‌های در حال انقراض گل محمدی در ایران ضروری است.

مناطق مورد کشت گل محمدی اغلب مناطق کوهپایه‌ای و اقالیم خشک و نیمه خشک با تابستان های معتدل و خشک و زمستان های سرد می‌باشد. گل محمدی اگر چه در شرایط اقلیمی و طبیعی متفاوتی می‌روید، اما از نظر کیفیت باید در محیطی ویژه پرورش یابد که آب و هوای ییلاقی و نیمه خشک بهترین محیط برای کیفیت عطر آن است. این گل در دمای ۱۵ تا ۲۱ درجه هوایی بهترین رشد را دارد. اما اگر اختلاف درجه حرارت هوا در شب و روز ۵ تا ۱۰ درجه باشد، گل‌ها خوشبوتر خواهد بود.

در حال حاضر کشت گل محمدی در ۱۴ استان کشور صورت می‌پذیرد. بزرگ‌ترین دشت گل محمدی جهان در روستاهای نوایگان و لایزنگان ( از توابع داراب ) با مساحت حدود ۵۰۰۰ هکتار قرار دارد که گل‌محمدی در آن جا به روش دیم کشت می‌شود. بهترین و با کیفیت‌ترین گل محمدی در مزارع شهرستان کاشان در بخش‌های برزک، جوشقان و کامو، نیاسر و قمصر و سه ده برداشت می‌شوند.

سایر مناطق زیر کشت گل محمدی شامل استان های کرمان، فارس ( میمند )، اصفهان ( کاشان ) و آذربایجان شرقی است و در مابقی استان ها کشت بیشتر به صورت پراکنده می باشد. بعضی از کشورها برخی ارقام بومی گل محمدی ایرانی را برای خود برده‌اند و آن را اصلاح و به نام خود ثبت کرده‌اند که از جمله آن ها می‌توان به کشور بلغارستان و افغانستان اشاره کرد.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل زنبق: راهنمای نگهداری و خشک کردن آن

آمار صادرات گل محمدی

• رقم کل صادرات : ۱.۳۴۷.۹۹۲.۰۰۰ دلار
• میزان رشد پنج ساله ارزش هر واحد : ۱۸- درصد
• میزان رشد یک ساله ارزش هر واحد : ۲- درصد

آمار واردات گل محمدی

• رقم کل واردات : ۱.۳۳۳.۹۳۰.۰۰۰ دلار
• میزان رشد پنج ساله ارزش هر واحد : ۱۷- درصد
• میزان رشد یک ساله ارزش هر واحد : ۴- درصد

تعرفه گمرکی گل محمدی

گل محمدی ( Damask rose ) در گمرک جهانی با کد تعرفه گمرکی به شماره ۱۲۱۱۹۰ شناخته می شود.

کشورهای صادرکننده گل محمدی ( گل خشک محمدی )

چین با صادرات ۲۳ درصد از سهم بازار جهان عمده ترین صادرکننده گل محمدی در جهان است. هند، لهستان، آلمان و اندونزی به ترتیب با ۹، ۷، ۶ و ۵ درصد از سهم صادرات این محصول در جهان در رتبه های بعدی قرار می گیرند. در واردات این محصول کشور آمریکا با ۱۲ درصد بیشترین میزان واردات در جهان را داراست. آلمان و ژاپن در رتبه های بعدی واردات این گل قرار دارند.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل کبوتر : راهنمای نگهداری و خشک کردن

کشورهای دارای رشد در واردات گل محمدی

بازار صادراتی این محصول در کشورهای عربستان و لهستان دارای رشد مثبت طی یک و پنج سال گذشته بوده است. ویتنام، کره جنوبی و فرانسه نیز دارای رشد مثبت در یک سال گذشته می باشند.

پتانسیل صادراتی کشورهای مقصد

چین، آلمان، هند، ایتالیا، امارات، افغانستان، پاکستان، هنگ کنگ چین، اسپانیا و عراق دارای بیشترین پتانسیل صادراتی گل محمدی در آسیا می باشند. روسیه نیز با توجه به روابط تجاری خوب با ایران مقصد صادراتی مناسبی است. کشورهای ترکیه، آمریکا، فرانسه، ژاپن، بلژیک، کانادا و قطر نیز متقاضی این گل پرخاصیت هستند.

میزان ظرفیت صادراتی گل محمدی

امروزه کشور‌های زیادی به تولید و تکثیر گل‌ها به روش تکنولوژی های جدید روی آورده اند. مردم کشور‌های اروپایی سرانه مصرفی بالایی در مصرف گل و گیاه دارند. گل ها در اعیاد مذهبی و اجتماعی بیشتر از روز‌های معمولی مورد استفاده قرار می‌گیرند. گل خشک محمدی

کشورهای دارای پتانسیل مقصد صادرات گل محمدی از ایران چین، هند، ایتالیا، افغانستان، اندونزی، آمریکا، تایلند و مالزی می باشند. بازار کشورهای آلمان، امارات، پاکستان، اسپانیا، عراق، روسیه، ویتنام و فرانسه برای صادرات گل محمدی اشباع شده است و انتخاب آن ها نمی تواند ارزآوری مناسبی برای صادرکنندگان و عمده فروشان گل محمدی داشته باشد.

بهترین مقصدهای صادرات گل محمدی از ایران با توجه به میزان پتانسیل صادراتی و آسان بودن روابط تجاری دو کشور را کشور چین، هند و ایتالیا دارا هستند که خرید و فروش گل خشک محمدی ( خرید گل خشک محمدی ) سود زیادی را عاید صادرکنندگان می کند. ایران نزدیک ترین ارتباط صادراتی را با عراق دارد.

بازار آمریکا بیشترین ظرفیت تقاضا را برای صادرات این محصول دارد. چین بیشترین تفاوت بین پتانسیل صادرات و صادرات واقعی را از نظر ارزش نشان می دهد، ظرفیت باقیمانده صادرات به ارزش ۸۴۷٫۰ هزار دلار است.

برای آشنایی بیشتر با روش های خشک کردن انواع گل ها، مقاله نحوه خشک کردن انواع گل طبیعی را مطالعه نمایید.

محصولات گل محمدی

محصول عمده گل محمدی گلاب، اسانس و گل خشک محمدی می‌باشد، که از آن‌ها در صنایع دارویی، عطرسازی، فراورده‌های بهداشتی و آرایشی و صنایع غذایی استفاده می‌شود. مصارف دارویی آن بیشتر در درمان دردهای رماتیسمی، قلبی، تقویت اعصاب و معده و رفع بعضی از سردردها بوده و در تهیه شربت مربا و در صنایع شیرینی‌سازی و تهیه بستنی نیز استفاده می‌شود.

عنبر گل به عنوان یکی از فراورده‌های صنعت گلابگیری، مایع سیاهی است که در پایان عملیات تقطیر همراه با تفاله گل‌ها در دیگ به جای می‌ماند و جهت درمان‌های عضلانی مناسب است.

دم کرده گلبرگ‌های خشک شده اثر درمانی برای تقویت اعصاب، برطرف کردن بیماری‌های گلو و دهان است. در هندوستان موم گل محمدی، گل روغن و گل قند تهیه می‌شود. سالانه گلاب و اسانس ایران به کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای اروپایی از جمله فرانسه و انگلستان صادر می‌گردد.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل اسطوخودوس : راهنمای نگهداری و خشک کردن

گل محمدی به چند دسته تقسیم می شود

• دسته ی اول از گل محمدی را گل محمدی قدیمی یا بهاره می گویند. این دسته از گل محمدی دارای ویژگی ظاهری هستند که دارای گلبرگ های صورتی رنگ نیز می باشد. این دسته همان گروهی است که بیشترین بخش از مزرعه های گل محمدی که در جهان و خصوصا در ایران کشت می شود را شامل می شود. در واقع این نوع همان گل محمدی است که توسط کشاورزان مورد کشت قرار می گیرد.
• دسته دوم از گل محمدی را گل محمدی جدید یا پاییزه می نامند. این دسته از گل ها ساختار درختچه ای دارند و دارای گلبرگ هایی به رنگ قرمز و صورتی می باشد. این دسته از گل محمدی حالت خوشه ای بازند که قطر گل آن ها در بعضی اوقات به ۹ سانتی متر نیز می رسد. این نوع از گل محمدی بیشتر در مناطق گرم که آفتاب زیاد دارد رشد می کنند. این دسته را به این علت گل محمدی پاییزه می نامیم که فصل گل دهی آن ها در پاییز یا آخر تابستان است.

زمان گلدهی گل محمدی

زمان باز شدن گل ها در اوایل اردیبهشت تا اوایل تیر ماه می باشد. در هر منطقه مدت زمان باز شدن گل ها ۳۰ – ۲۰ روز طول می‌کشد. دوام گل ها حداکثر یک روز بوده و بعد از آن رنگ صورتی خوش رنگ گلبرگ ها به سفید می گراید و با اندک نسیمی گلبرگ ها پرپر شده و می‌ریزند.

در این زمان کارگاه های سنتی و صنعتی مختلف گلابگیری در اقصی نقاط، با وسایل تقطیر، گل ها را هر روز صبح زود، قبل از باز شدن کامل غنچه، چیده و به همراه بخار آب در دیگ های مختلف، تقطیر می نماید.

اسانس حاصله که در قسمت فوقانی پارچه جمع آوری شده، تجمع می یابد را جدا و پس از آبگیری در درون شیشه های در بسته، دور از نور نگهداری می کنند. اسانس را در ظروفی که اطراف آن توسط نمد پوشیده شده است، عرضه می نمایند. آب باقیمانده حاصل از عمل تقطیر را به عنوان « گلاب » به مصارف مختلف می رساند. از هر ۳۰۰۰ کیلوگرم ، حدود یک کیلو اسانس به دست می آید.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل نرگس : راهنمای نگهداری و خشک کردن آن

نحوه تکثیر گل محمدی

تکثیر گل محمدی توسط بذر و رویشی صورت می گیرد.

• تکثیر گل محمدی توسط بذر

انواع رزهای خودرو در رویشگاه های طبیعی خود معمولاً از طریق بذر تکثیر می شوند. پس از رسیدن میوه و باز شدن آن ها دانه ها به اطراف پراکنده شده و رویش می‌کنند. میوه های گونه های مختلف رز معمولاً از اواسط شهریور تا مهر ماه می رسند. در تکثیر بذری هنگامی که رنگ این میوه‌ها سرخ شدند، آن ها را برداشت کرده و در یک ظرف ریخته و خرد می کنند.

پس از غربال کردن دانه ها را خشک کرده و به منظور افزایش قوه رویشی آن ها را تحت تیمارهای مخصوصی قرار می‌دهند. دانه های تیمار شده را اوایل پاییز در ردیف هایی به فاصله ۲۰ سانتی متر و به عمق یک تا ۲ سانتی متر کشت می‌کنند. با آبیاری و وجین مرتب علف های هرز سطح خزانه بذرها اوائل بهار سال بعد سبز می شوند. نشاهای حاصل را می‌توان از اوایل پاییز همان سال یا پاییز سال بعد ( با توجه به اندازه نشاءها ) به زمین اصلی منتقل کرد.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل رز : راهنمای نگهداری و خشک کردن

• تکثیر گل محمدی از طریق رویشی

تکثیر گل محمدی به روش رویشی در مقایسه با تکثیر بذری ساده تر و اقتصادی تر است و همواره برای تکثیر این گیاه از روش رویشی استفاده می شود. تکثیر رویشی از روش های قلمه زدن، خوابانیدن، پیوند زدن، استفاده از پا جوش و کشت بافت انجام می‌گیرد.

• تکثیر گل محمدی از طریق قلمه زدن

در این روش از اواخر تابستان و در طول فصل پاییز از شاخه‌های نیمه خشبی یا خشبی مناسب قطعات مناسبی باید تهیه کرد. قلمه‌ها باید به اندازه کافی بزرگ بوده و در بافت های درونی خود ذخیره مناسبی از مواد و عناصر غذایی را داشته باشند.

قلمه ها باید از گیاهان مادری سالم، قوی و فاقد هرگونه آفت و بیماری تهیه شود تا به سهولت، قدرت تولید ریشه را داشته باشند. قلمه ها اگر از شاخه‌های نیمه خشبی تهیه شوند باید ۱۰ تا ۱۲ سانتی متر و اگر از شاخه های خشبی تهیه شوند باید ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر باشد. قطر قلمه های انتخاب شده نیز باید ۰.۵ تا یک سانتی متر باشد.

قلمه های تهیه شده را باید در بسترهای مناسبی ( شامل دو قسمت ماسه و یا قسمت پیت ماس ) کشت کرد. سپس روی قلمه ها را توسط پلاستیک پوشانده و در آن ها را در سایه قرار داد. بستر خاک تا ریشه دهی قلمه ها باید به طور منظم آبیاری شود. در شرایط اقلیمی مناسب می توان در فضای باز اقدام به ریشه دار کردن قلمه ها نمود.

مهم ترین مزایای ازدیاد و تکثیر گل محمدی به روش قلمه عبارتند از :

• تعداد زیادی بوته را می‌توان از مساحت های کوچک به دست آورد.
• از تعداد محدودی پایه مادری می توان تعداد قابل توجهی بوته تهیه کرد.
• روشی ساده و ارزان قیمت بوده و در مدت زمان کوتاهی می تواند تعداد زیادی عوامل تکثیر به دست آورد.
• تعرق صفات در این روش تکثیر به حداقل می‌رسد. گل خشک محمدی

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل دکمه ای : راهنمای نگهداری و خشک کردن آن

• تکثیر گل محمدی از طریق خوابانیدن

در این روش شاخه های بلند و تقریبا نرم را انتخاب کرده و روی آن ها خاک ریخته و پس از ریشه دار شدن اقدام به کشت آن ها می‌شود.

• تکثیر گل محمدی از طریق پیوند زدن

یکی از روش های متداول تکثیر گونه های با ارزش گل محمدی پیوند زدن است. بین پیوند و پیوندک از نظر بیوشیمیایی اثر متقابل وجود دارد، لذا باید بین این دو هماهنگی وجود داشته باشد، یعنی کیفیت رویشی آن ها کم و بیش یکسان باشد. در غیر این صورت عمل پیوند زدن موفقیت آمیز نخواهد بود. پیوند زدن باید به سرعت انجام شود تا محل های برش خشک نشود.

با پیوند زدن بر روی پایه های مقاوم به آفات و بیماری ها و همچنین سازگار با شرایط اقلیمی و ادافیکی منطقه می‌توان به گیاهان مناسبی از حیث کمیت و کیفیت محصول دست یافت. گیاهان پیوندی نسبت به گیاهان بذری زودتر به گل می روند و در خصوصیات رشدی و نموی مانند اندازه و شکل بوته، فصل گلدهی، رنگ گل و میزان اسانس از یکنواختی و کیفیت مناسب تری برخوردارند.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل زنبوری : راهنمای نگهداری و خشک کردن آن

• تکثیر گل محمدی از طریق پاجوش

معمولاً هر گیاه مادری چند ساله ( از سال سوم رویش به بعد ) چندین پاجوش ( ۲۰ تا ۶۰ عدد ) تولید می‌کند. این پاجوش‌ها از سرعت رشد زیادی برخوردارند. در این روش اواخر دوره رویش گیاه ( فصل پاییز ) تا اواخر زمستان پاجوش ها را جدا کرده و در زمین اصلی کشت می‌کنند. گیاهانی که به این روش تکثیر می شوند در سال اول رویش مقدار کمی گل تولید می‌کنند. تولید گل در این گیاهان از سال سوم رویش به بعد به حداکثر می‌رسد.

• تکثیر گل محمدی از طریق کشت بافت

کشت سلول و بافت گیاهی روشی متداول برای تکثیر رویشی گل محمدی است. به طور کلی در تکثیر رویشی گل محمدی گیاهان در ردیف‌های به فاصله ۳ تا ۴ متر در زمین اصلی کشت می شوند. فاصله دو بوته در طول ردیف نیز ۳ تا ۳.۵ متر در نظر گرفته می شود. در برخی کشورها در هر دو تا سه بوته کشت می کنند.

برداشت گل محمدی

برداشت گل از مهم‌ترین، حساس‌ترین و پر هزینه‌ترین عوامل تولید گل محمدی است. زمان برداشت گل محمدی در کاشان، حدوداً از اوایل خرداد ماه تا اواسط تیر ماه است. اين كار در هر منطقه ۳۰-۲۰ روز طول می کشد. گل محمدی پس از باز شدن، دوام کمی روی شاخه دارد. در صورت تأخیر، طی ۲۴ ساعت رنگ آن سفید شده و می‌ریزد. بنابراين لازم است قبل از طلوع آفتاب و ترجیحاً در هوای خنک بامدادی، اقدام به برداشت روزانه گل‌های باز شده نمود.

با گرم شدن هوا، گل‌های برداشت شده به‌سرعت پژمرده می شوند. به دليل اين که معمولاً گل‌ها روی هم انبار و فشرده می‌شوند، فعالیت‌های تخمیری شدت می يابد.
به علاوه، فعالیت کارگران گلچین، به علت افزایش دما کند می‌شود. به اين خاطر، بهتر است کارگران در اواسط روز به استراحت بپردازند و كار گلچینی، به ساعت‌های خنک روز محدود شود.

بیشتر بخوانید : آشنایی با مشخصات گل جغجغک : راهنمای نگهداری و خشک کردن

موارد استفاده از انواع گل محمدی

شایع‌ترین موارد استفاده سنتی از گل محمدی تهیه عطر و گلاب است. گلاب حاصل برای شستشوی امکان متبرکه و نیز در صنعت گزسازی و تولید شیرینی‌جات و مرباجات مصرف دارد. تهیه گل خشک جهت نگه‌داری در سجاده‌های نماز و خوشبو نمودن محیط‌های کوچک نیز از قدیم الایام مرسوم بوده است. در منابع داروسازی گلاب و اسانس گل محمدی مصارف متعددی دارد.

اسانس رز یکی از عطرهای بسیار معروف می باشد که به طور وسیع در عطرسازی و سایر فرآورده های آرایشی به عنوان خوشبو کننده به کار می رود. قسمت اعظم اسانس گل محمدی در کشورهای بالکان، فرانسه، ترکیه، مراکش، اسپانیا و ایران تولید می شود. برای اسانس اثرات ضد ویروس و باکتری، ضد اسپاسم، آنتی سپتیک، تونیک کلیه و خون، آرام‌بخش و اثرات متعدد دیگر ذکر شده است.

گل محمدی